Kronika szkolna z Płąchaw

Kronikę szkoły w Płąchawach, która zaczyna się na stronie 80. bezpośrednio po „Kronice” Rudnickiego, prowadził w latach 1954-1962 jej kierownik, Zygmunt Czerwiński. Otwiera ją krótka notatka o historii szkoły, której początki sięgają lat dwudziestych okresu międzywojennego, a zamyka data 1962/63, pod którą jednak nie ma już żadnego wpisu. Zapiski kronikarskie, których graficzny układ jest tu w miarę możności oddany, wraz z upływem czasu stają się coraz bardziej lakoniczne. Nie są one dokonywane bezpośrednio po jakimś wydarzeniu, lecz z pewnego dystansu; pomimo to ich autor nie zawsze zadbał o stylistyczną poprawność poszczególnych wpisów. Pod niektórymi zapisami widnieje (stosunkowo rzadko) podpis w brzmieniu: „Czerwiński Zygmunt kier.(ownik) szkoły”; podpis ten konsekwentnie jest tu zastąpiony znakiem: (–). W jednym miejscu tej kroniki widnieje kilka innych podpisów, które jednak dziś trudno rozszyfrować z całkowitą pewnością. Należy podkreślić, że jest ona zdecydowanie skromniejsza od kronik szkolnych z Błędowa, nawet jeśli się weźmie pod uwagę fotografie, które były w niej wklejone, a dziś tam nie widnieją. Wpisy są na ogół lapidarne, a ich kwintesencją może być zapis całego roku szkolnego 1955-1956 poczyniony w oryginale w siedmiu linijkach. Z kolei brak jest jakiejkolwiek notatki dotyczącej wydarzeń z roku szkolnego 1956-1957 i nic nie wskazuje na to, by przyczyną tej luki było wydarcie z kroniki jakiejś kartki. Pod koniec kroniki chronologiczny układ wpisów jest zakłócony i wspomniany już fakt, że dokonywane one były po upływie dłuższego czasu, jest tu szczególnie widoczny. Stopniowo charakter i treść notatek się zmieniają. W 1959 r. obok istotnej informacji, że utworzona została filia szkoły płąchawskiej w Błędowie, główne miejsce zajmuje tu wpis o charakterze prywatnym, bo Czerwiński informuje, że w dniu 22 sierpnia 1959 r.: zawarli związek małżeński Morgaś Tadeusz i Głąb Zofia, oboje nauczycieli tutejszej szkoły. Uczta weselna odbyła się również w tutejszej szkole” (sc. w Płąchawach). Później, od roku 1960, zapisy Czerwińskiego sprowadzają się już głównie do notowania obserwacji pogody i prac polowych. Z ośmiu oryginalnych czarnobiałych fotografiii w „Kronice” zachowało się ich dziś tylko pięć, które we właściwym miejscu przedrukowujemy w tekście. Postaci widniejące na jednej z nich można zidentyfikować dzięki innej fotografii pochodzącej z albumu pani Danuty Maciejewskiej. Nauczycielami tymi byli: Tadeusz Morgaś, Zofia Głąbówna, Teresa Modrzewska i Zygmunt Czerwiński. Także przedrukowane w książce pozostałe fotografie, objęte osobną numeracją, a związane ze szkołą w Płąchawach, pochodzą już z innych żródeł.
Szkoła w Płąchawach została zamknięta w 2010 r.

Wykaz skrótów:

C. = Celsjusza
godz. = godzina
j. = język(a)
kier. = kierownik
kl. = klasa/klasy
kol. = kolega
ob. = obywatel/obywatelka
P.G.R. = Państwowe Gospodarstwo Rolne
p.t. = pod tytułem
P.Z.P.R = Polska Zjednoczona Partia Robotnicza
tj. = to jest
tow. = towarzysz/a
z-ca = zastępca

Pierwsza strona z kroniki prowadzonej przez Zygmunta Czerwińskiego z pustym miejscem po niegdysiejszej fotografii

[Pieczątka: Publiczna Szkoła Podstawowa
w Płąchawach, pow. Chełmno
L. dz. ……………………….]

Płąchawy 1954/55 „Wygląd szkoły” [puste miejsce po oryginalnej fotografii]

Szkoła podstawowa w Płąchawach przed 1939 r.

Budynek szkolny jest budynkiem starym poparcelacyjnym z 1911 r. Po parcelacji budynek ten został jako resztówka, w którym założono szkołę¹. Do rzeczywistego budynku należał drugi budynek, który łączy się z wspólnym murem i jest to do chwili obecnej wejście z kuchni kier. szkoły do przyległego budynku. W okresie 20-lecia aż do chwili wybuchu II wojny światowej była tutaj szkoła podstawowa 4 klasy o jednym nauczycielu. Kier. tej szkoły był kol. Karczewski, który założył przy tej szkole sad od strony północy i południa. W chwili wybuchu II wojny światowej kol. Kier. Karczewski został zabrany do obozu koncentracyjnego i tam zginął². W okresie okupacji hitlerowskiej w budynku szkolnym była również szkoła niemiecka, a w jednej z klas była kaplica ewangelicka.

Okres od 1945 r.

Z powodu małej ilości dzieci po wyzwoleniu nie otwarto szkoły w Płąchawach. W budynku szkolnym był Urząd Gminny. Dzieci z Płąchaw uczęszczały do szkoły w Błędowie. Od roku 1945 z roku na rok zwiększała się liczba dzieci i zaszła konieczność otwarcia nowej szkoły lub podnieść stopień organizacyjny szkoły w Błędowie. W związku z reorganizacją Gminnych Rad Narodowych w roku 1954 w lipcu szkołę z Błędowa przeniesiono do Płąchaw i zarazem podniesiono jej stopień organizacyjny do 4 nauczycieli. Siedzibę Gminnej Rady Narodowej przeniesiono z Płąchaw do Błędowa do budynku szkolnego.

Dworek w Płąchawach zamieniony najpierw na siedzibę Gminnej Rady Narodowej, a następnie na budynek szkolny, jeszcze przed jego przebudową w 1957 roku – zdjęcie archiwalne ze zbiorów Janusza Marcinkowskiego

Rozpoczęcie roku 1954/55

Z chwilą przeniesienia szkoły z Błędowa do Płąchaw Prezydium Powiatowej Rady Narodowej Wydział Oświaty w Chełmnie powierzył pełnienie obowiązków kierownika szkoły nauczycielowi z Józefkowa, Czerwińskiemu Zygmuntowi, który objął to stanowisko dnia 15 lipca 1954 r. Budynek szkolny nie nadawał się do użytku szkolnego, ponieważ klasy były poprzebudowywane należało wywalać mury i stawiać nowe piece. Prace te zostały wykonane do dnia 10. VIII. Następnie zostały przeprowadzone dalsze remonty oraz malowanie wewnątrz i zewnątrz. Całkowite umeblowanie oraz 8000 zł. Na zorganizowanie gabinetu fizyko-chemicznego szkoła otrzymała z P.(rezydium) P.(owiatowej) R.(ady) N.(arodowej) Wydział Oświaty z Chełmna. Równocześnie szkole przydzielono 3 etaty nauczycielskie (prócz kier. szkoły), bo nauczyciele z Błędowa przenieśli się do Wałdowa Szlacheckiego. Wszyscy nauczyciele byli młodzi, pracowali pierwszy rok po kursie pedagogicznym dla 11 klasy Szkoły Ogólnokształcącej. Jedna z tych nauczycieli kończyła 11 klasę w Toruniu dojeżdżając co miesiąc na konsultację. Rok szkolny został rozpoczęty w następującym składzie:

1. Czerwiński Zygmunt – kier. szkoły
2. Modrzewska Teresa – z-ca kier. szkoły i przew.(odnicząca) drużyny O.(rganizacji) H.(arcerskiej).
3. Morgaś Tadeusz – nauczyciel
4. Głąbówna Zofia – nauczycielka

Szkoła tutejsza w dniu rozpoczęcia roku szkolnego liczyła 128 dzieci na skutek rozwijającego się P.G.R. w Działowie i Błędowie liczba dzieci wzrosła w 2 miesiącach do 136, zaszła wtedy konieczność oderwania dzieci klas młodszych z Działowa do Dąbrówki. Zostały dzieci do klasy V, VI i VIIej. Otwarcia roku szkolnego dokonał kier. szkoły ob. Czerwiński Zygmunt przy udziale 128 dzieci, 46 rodzicach, przedstawicielu P.Z.P.R. ob. Mikajczaku Władysławie jako sekretarzu K.(omitetu) G.(minnego) P.Z.R.R (sic!). oraz przedstawicielu G.(romadzkiej) R.(ady) N.(arodowej) w Błędowie ob. Jagle. Jako dalszy punkt programu rozpoczęcia roku szkolnego było:

1. Przemówienie sekretarza K.(omitetu) G.(minnego) P.Z.P.R.
2. ––„–– przewodniczącego G.(romadzkiej) R.(ady) N.(arodowej)
3. Występy artystyczne dzieci

Po części artystycznej sprawdzono stan zaopatrzenia dzieci w podręczniki szkolne. ( – )

Nauczyciele i dzieci ze szkoły w Płąchawach. Od lewej: Teresa Modrzewska, Zofia Głąb-Morgaś, Zygmunt Czerwiński i Tadeusz Morgaś –zdjęcie z albumu Danuty Maciejewskiej

21.XI.54 r.

W dniu 21.XI.54 r. odbyły się wybory do Komitetu Rodzicielskiego przy udziale 78 rodziców i 4 brakujących. Zebraniu przewodniczył ob. Aniszewski Józef jako przewodniczący K.(omitetu) R.(odzicielskiego), który został ponownie [„onownie”, ponieważ pełnił on tę funkcję wcześniej w szkole w Błędowie, W.A..] wybrany na przewodniczącego K.(omitetu) R.(odzicielskiego) na rok 1954/55.

9.I.55 r.

Wieczór noworoczny wraz z choinką urządzono dnia 9.I.55 r. na program którego złożyłyy się:

1. Przemówienie kier. szkoły.
2. Przedstawienie dzieci szkolnych p.t. „Wagary”
3. Rozdanie paczek przez „Dziadka Mroza”.
4. Zabawa taneczna dla dzieci. Na uroczystości prócz dzieci szkolnych było 126 osób. Uroczystość rozpoczęła się o godz. 1400 a zakończyła się o godz. 21oo.

30.I.55 r. X-lat Polski Ludowej.

30.I.55 r. X-lat Polski LudowejAkademia z okazji X-lecia wyzwolenia Pomorza odbyła się w Błędowie w sali kina w której wzięły udział dzieci szkolne występując z tańcami ludowymi oraz innych narodów jak również z recytacjami i śpiewem.

28.IV.55

Uroczyste podpisanie uchwał Światowej Rady Pokoju³ przez dzieci szkolne przeciwko broni masowej zagłady.

1.Maja

Z okazji 1 Maja urządzono akademię w szkole w dniu 30.IV.55 r. z ogniskiem harcerskim. W dniu 1 Maja wystąpiła z występami artystycznymi w Robakowie oraz wzięła udział w pochodzi 1 majowym. Szkoła w tym dniu została udekorowana i oświetlona wieczorem z widocznym dużym napisem 1. Maja.

Zdjęcie z kroniki Zygmunta Czerwińskiego: „Dzieci w pochodzie w dniu 1 Maja w Robakowie”

15.V.55 r.

Z okazji Dni Oświaty Książki i Prasy w Błędowie odbył się wspólny pochód szkół Wewiórki i Płąchawy. W pochodzie dzieci niosły emblemat książki oraz transparenty. Następnie do dzieci przemówił kier. szkoły z Płąchaw. Otwierając Dni Oświaty Książki i Prasy kier. szkoły omówił dorobek X – lecia Polski Ludowej w dziedzinie oświaty.

22.V.55 r.

W dniu 22.V.55 r. na zakończenie Dni Oświaty Książki i Prasy odbyła się akademia w Błędowie z udziałem dwóch szkół Wiewiórki i Płąchawy które to szkoły dały część artystyczną a referat okolicznościowy wygłosł kier. szkoły z Wiewiórek.

18.V.55 r.

W dniu 18.V.55 r. odbyła się wizytacja w tutejszej szkole która była poprzedzona odwiedzinami w ciągu całego roku instruktorów P.O.D.K.O.⁴ z j. Polskiego, j. Rosyjskiego, biologii, geografii klas od I do IV.

Zdjęcie z kroniki Zygmunta Czerwińskiego: „Dziewczynki biorące udział w igrzyskach”

23.VI.55 r.

Zakończenie roku szkolnego 1954/55 dn. 23.VI.55 r. o godz. 8oo. Rok szkolny zakończył się z udziałem przedstawicieli G.(romadzkiej) R.(ady) N.(atrodowej) z Błędowa ob. Tryjankowskiego oraz rodziców. Do dzieci przemówił kier. szkoły oraz przewodniczący P.(rezydium) G.(romadzkiej) R.(ady) N.(arodowej) ob. Tryjankowski. Dalej rozdano dzieciom świadectwa szkolne. Siódmą klasę ukończyło 16 uczniów.

Zdjęcie z kroniki Zygmunta Czerwińskiego: „Absilwenci piwrwszej VII klasy w Płąchawach z wychowawcami”.

Zdjęcie z kroniki Zygmunta Czerwińskiego: „Nauczyciele szkoły Płąchawy uczący w roku 1954/55.1955/56.” [Stoją od lewej: Tadeusz Morgaś, Zofia Głąb-Morgaś, Teresa Modrzewska i Zygmunt Czerwiński]

Wakacje

W czasie wakacji przyjechała Komisja budowlana z udziałem architekta powiatowego, kier. Wydz.(iału) Oświaty z Chełmna, inżyniera z Wojew.(ódzkiego) Biura Projektów, kier. Wydziału Inwestycji ob. Smitkiewicza, która po zapoznaniu się ze stanem budowlanym szkoły i jej wytrzymałością spisała protokół w sprawie przeprowadzenia kapitalnego remontu tej szkoły polegającym na podwyższeniu piętra nad całą szkołą i urządzeniu dodatkowo dwóch klas na I piętrze. ( – )

Rok szkolny 1955/56

Rok szkolny rozpoczęto 1.IX.55 r. o godz. 8oo odśpiewaniem hymnu młodzieżowego oraz przemówieniem kier. szkoły i przew.(wodniczącego) K.(omitetu) R.(odzicielskiego). Dzieciom wstępującym do szkoły rozdano podarunki. Dzieci ze wsi Działowo z klas I do IV odesłano do Dąbrówki ponieważ w Płąchawach brak było miejsca dla tych dzieci. Odesłano 18 dzieci.

Rok szkolny 1957/58

Wygląd szkoły po przebudowie” - [puste miejsce po oryginalnej fotografii]

[ale ta archiwalna fotografia znalazła się w zbiorach Janusza Marcinkowskiego]

28.VIII.57 r.

28.VIII.1957.W dniu 28.VIII.57 r. została przekazana szkoła do użytku po wykonanym remoncie. Rok szkolny rozpoczęto w składzie 5 nauczycieli. Do szkoły w Płąchawach należy również filia szkoły w Kotnowie. Szkoła została zaopatrzona w pomoce naukowe i sprzęt szkolny na sumę około 100 (sto) tysięcy złotych, w tym radiola „Ramx II”⁵ wartości 18000 zł. Z funduszu W.W.O.P.W.R.N.⁶

1.IX.1957.

Uroczyste otwarcie nowej szkoły z udziałem rodziców. W szkole w Płąchawach rozpoczęło pracę po raz pierwszy 5 (pięciu) nauczycieli.

14.XI.1957.

W dniu tym przeprowadził inspekcję szkoły ob. Kotewicz Feliks podinspektor W.(ydziału) O.(światy)

Czytałem.

11.VI.1958 Feliks Kotewicz podinspektor

W dniu tym poinspektor szkolny ob. Kotewicz przeprowadził wizytację szkoły, stwierdzając, że szkoła stoi na dobrym poziomie, czego udowodnieniem było, że wszyscy uczniowie klasy VII zdali do szkoły średniej. Jest to pierwszy wypadek w tej szkole.

[Lekcja prowadzona przez Zygmunta Czerwińskiego w szkolnym gabinecie – fotografia z albumu Danuty Maciejewskiej]

Rok szkolny 1958/59

Rok ten rozpoczęliśmy w składzie 5 (pięciu) nauczycieli. Czerwiński Zygmunt, kier. Szkoły, który otrzymał mianowanie na kier. Szkoły w Płąchawach [zdanie wyraźnie niedokończone]. Kier. Szkoły posiada ukończone Studium Nauczycielskie z matematyki. Drugi nauczyciel Morgaś Tadeusz studiuje biologię na Studium Nauczycielskim w Toruniu zaocznie. Następni nauczyciele to: Głąb Zofia, Biłyk Janina i Daktycz Paulina. W roku szkolnym 1958/59 uczęszcza do szkoły: do kl. I – 22 dzieci kl. II – 16, kl. III – 23 kl. IV – 23 kl. V – 29 kl. VI – 14, kl. VII – 15, czyli razem 142 dzieci.

[„Nauczyciele uczący w tej szkole” - puste miejsce po oryginalnej fotografii].

We wrześniu 1958 r. nastąpiła reorganizacja Wydziału Oświaty na Inspektorat Oświaty. Inspektorem Oświaty na powiat Wąbrzeźno został Kowalski Jerzy, były z-ca Kier. Wydz.(iału) Oświaty w Wąbrzeźnie.

4.XII.58 r.

W dniu tym odbyła się wizytacja tutejszej szkoły. Wizytacji dokonał inspektor szkolny ob. Kowalski Jerzy z udziałem wizytatora Kurator.(ium) Okr.(ęgu) Szkolnego Bydgoszcz w Toruniu ob. Barana i podinsp.(ektora) ob. Rejmana

20.XI.58

W dniu tym odbyła się uroczysta akademia w Bydgoszczy zorganizowana przez Komitet Obchodu „Dnia Karty Nauczyciela”⁷ na którą został zaproszony kierownik tutejszej szkoły Czerwiński Zygmunt i został nagrodzony nagrodą 1000 zł.

21.XI.58

W Wąbrzeźnie została zorganizowana akademia i przyjęcie dla nauczycieli tutejszego powiatu z okazji „Dnia Karty Nauczyciela”. Na akademii tej zostali nagrodzeni nauczycielka tutejszej szkoły Głąb Zofia 1000 zł, Morgaś Tadeusz 1000 zł. Kier. Szkoły Czerwiński Zygmunt otrzymał nagrodę w postaci teczki ufundowaną przez Powiatowy Zarząd Gminnych Spółdzielni. Wszyscy nauczyciele tutejszej szkoły wraz z kier. Szkoły otrzymali upominki ufundowane przez Komitet Rodzicielski przy tutejszej szkole w postaci teczek, swetrów i innych rzeczy. Upominki i nagrody zostały wręczone przez przewodniczącego Powiatowej Rady Narodowej ob. Mandosika Czesława i inspektora szkolnego ob. Kowalskiego Jerzego wspomnianym nauczycielom. Na akademię tę jako jedyny przysłał telegram Komitet Rodzicielski tutejszej szkoły.

2.II.1959 r.

W dniu tym została zorganizowana kl. VII szkoły wieczorowej dla dorosłych.

Wiosna 1959 r.

W roku 1959 wiosna była od niepamiętnych czasów bardzo wczesna. Na dzień 28.III.59 r. rolnicy mieli już posiane wszystkie zboża. Marzec był tak ciepły, że pozwoliło to rolnikom uprawić już pola. Kwiecień był ciepły i mokry. Maj natomiast był bardzo suchy. Pierwszy deszcz padał 20.V.59.

22.V.59

W dniu tym wyjechała wycieczka dzieci tutejszej szkoły do Torunia, Zakopanego, Krakowa i Wieliczki. Brało w niej udział 26 dzieci.

28.V.59

W dniu tym wyjechała wycieczka dzieci tutejszej szkoły do Torunia i Warszawy. Brało w niej udział 16 dzieci

22.VIII.59

W dniu tym zawarli związek małżeński Morgaś Tadeusz i Głąb Zofia, oboje nauczycieli tutejszej szkoły. Uczta weselna odbyła się również w tutejszej szkole.

Rok Szkolny 1959/60

1.IX.59.

W dniu tym rozpoczęto rok szkolny i zarazem rozpoczęła pracę filia szkoły Płąchawy w Błędowie z nauczycielką Biłyk. Ze szkoły Płąchawy odeszli nauczyciele Morgasiowie do Wiewiórek. Kier.(ownikiem) Szkoły w Wiewiórkach został Morgaś Tadeusz. Na ich miejsce przyszły dwie młode nauczycielki: Stefan Władysława z Nowej Wsi i Szachnitowska Elżbieta z Wąbrzeźna.

21.XI.59.

Dzień Nauczyciela w tutejszej szkole był obchodzony bardzo uroczyście. Rano tego dnia dzieci obdarowały nauczycieli kwiatami, a w imieniu rodziców K.(omitet) R.(odzicielski) wręczył nauczycielom kwiaty i małe upominki w postaci słodyczy. Wieczorem zaś było spotkanie naucz.(ycieli) z rodzicami w tutejszej szkole przy kawie.

1961 r.

W roku 1961 jako główne wydarzenie było sadzenie dębów 1000-lecia przed P.(rezydium) G.(romadzkiej) R.(ady) N.(arodowej) w Błędowie przed remizą starżacką. Sadzenie tych drzew odbyło się dnia 1 Maja o godz. 20oo wieczorem. Uroczystość tę zorganizowali harcerze ze szkoły podstawowej w Płąchawach, organizując równocześnie ognisko harcerskie. Pod każdy z dębów był zakopany akt erekcyjny zalakowan w butelce.

Rok szkolny 1960/61 1 września 1960

W dniu tym rozpoczęło naukę 208 dzieci była to największa liczba dzieci ucząca się w Płąchawach. Rozpoczęło również pracę 7 nauczycieli wraz z filią w Błędowie.

15.X.61 r.

W dniu tym rozpoczęła pracę Szkoła Przysposobienia Rolniczego w Płąchawach. Kier. tejże szkoły był kier. szkoły podstawowej Czerwiński Zygmunt. Nauczycielem przedmiotów zawodowych był Urbański Franciszek. Młodzieży w tej szkole było 24 która systematycznie uczęszczała na zajęcia. Była to szkoła 2 zimowa.

13.II.1961

W dniu tym odbyła się wizytacja kursu wieczorowego 7 klasy i Szkoły Przysposobienia Rolniczego⁸ [tu następują podpisy 6 osób, w tym podispektora i inspektora szkolnego z Wąbrzeźna oraz Naczelnika Oświaty Dorosłych z Kuratorium Okręgu Bydgoskiego]

Pogoda jesienią 1960 r. Jesień była dość długa i mokra. Gospodarze robili w polu nawet w grudniu. Mrozów prawie nie było, śniegu również nie.

„Wiosna 1961 r.” W styczniu były jedynie przymrozki, jedynie kilka dni mróz sięgał 10o. W lutym natomiast ludzie pracowali w polu. W marcu gospodarze siali już zboża. Pszczoły oblatywały się 18 lutego. Około połowy marca nastąpiło ochłodzenie do -2o C i w dniu 21 spadł śnieg dość obfity, że zakrył pola. Lato było mokre.

Rok szkolny 1961/62

W roku szkolnym 1961/62 pracę rozpoczęło {pracę} 5 nauczycieli szkoły podstawowej i 1 nauczyciel Szkoły Przysposobienia Rolniczego. Przy Szkole Przysposobienia Rolniczego zorganizowano kurs kroju i szycia dla dziewcząt (30 uczestników), dla chłopców zorganizowano kurs traktorzystów z udziałem 54 uczestników. Kurs traktorzystów prowadził kier. szkoły Czerwiński Zygmunt, 16.IV.62 r. odbył się egzamin państwowy (1 uczestnik nie złożył egzaminu).

Rok szkolny 1962/63

3.IX.1962 r.

Rok szkolny rozpoczęty został w dniu 3.IX. w obecności członka egzekutywy K.(omitetu) P.(owiatowego) P.Z.P.R. tow. Majewskiego.

Ostra zima 1963 r.

Zima w roku szkolnym 1962/63 właściwie rozpoczęła się 2.XII.1962 r. mrozem 6o C. Odwilż nastąpiła tylko w dwóch dniach t.j. 18 i 19 grudnia. Następnie mróz trzymał przez grudzień, styczeń, luty i wa{c}hał się od 15o do 28o. W szkole były przerwane zajęcia od 21.I. do 26.I.63 r. Inne szkoły były zamknięte dłużej ponieważ nie mogły ogrzać klas. W dniu 1 i 2 marca mróz nocą sięgał 22o. Całą zimę leżał obfity śnieg.

Rok 1963/64

[W tym miejscu następuje koniec kroniki – bez jakiegokolwiek dalszego wpisu; w dacie brak nawet obecnego gdzie indziej przymiotnika „szkolny”]

Objaśnienia: